اصول کلی پرورش ماهیان گرمابی

ماهیان گرمابی، ماهیانی هستند كه در استخرهای خاكی وبه صورت پلی كالچر ودر مناطقی كه دارای آب با دمای بین 18-32 درجه سانتی گراد پرورش داده می شوند.  اپتیمم رشد این ماهیان در دمای 25-26

درجه سانتگراد می باشد. آب مورد نیاز این مزارع را می توان از طریق رودخانه،چاه، و …. تامین نمود.

حداقل زمین مورد نیاز برای احداث اینگونه مزارع 5هكتار و زمینهای درجه سه كشاورزی میباشد.

انواع گونه های کپور ماهیان :

• کپور معمولی(Common carp)
• کپور نقره ای (Silver carp)
• کپورسرگنده (Big head)
• -كپور علفخوار (Grass carp)

روش های پرورش

بهترین روش برای پرورش ماهیان گرمابی ، پرورش چند گونه ای است. چون دراین روش از تمامی سطوح غذایی موجود در استخر استفاده می شود و هیچ کدام از سطوح غذایی داخل استخر بلا استفاده نمی ماند علاوه بر آن در پرورش چند گونه ای ماهیان اثرات متقابل مثبت تغذیه ای(Sinergism) بر روی یکدیگر می گذرانند.

در پرورش ماهیان گرمابی بر خلاف پرورش ماهیان سردآبی ، پرورش تک گونه ای متداول نبوده و از نظر اقتصادی نیز مقرون به صرفه نیست همچنین پرورش به صورت دوگونه ای نیز متداول نیست و در شرایط خاص منطقه ای توصیه می شود زیرا این روش پرورش چند گونه ای دارد در هر صورت در شرایط خاص منطقه ای که ماهیان به صورت دو گونه ای پرورش داده می شوند . باید ترکیب گونه ها به صورتی باشد که با یکدیگر رقابت غذایی نداشته باشند .

به همین علت پرورش ماهی کپورنقره ای با آمور، پرورش ماهی آمور با سر گنده می تواند صورت بگیرد.

ترکیب و تراکم کشت

ترکیب وتراکم گونه های ماهی در پرورش ماهیان گرمابی بستگی به شرایط منطقه پرورش دارد.

ولی به طور کلی ترکیب وتراکم ذیل توصیه می شود.

• تراکم ماهی در هکتاربرابر2/3 تا4هزارقطعه
• ماهی کپور نقره ای 60-50 درصد
• ماهی کپور25-20 درصد
• ماهی آمور 20-15 درصد
• ماهی سرگنده 10- 5درصد

علاوه بر این ،حدود ده درصد تلفات دوره پرورش در نظر گرفته می شود که در زمان کشت بچه ماهی باید به استخر اضافه گردد . با توجه به شرایط منطقه از نظر مدت زمان پرورش، دسترسی یا عدم دسترسی به غذای دستی ارزان ،زیاد بودن ویا کم بودن گیاهان استخر و همچنین دسترسی به علوفه ارزان ، ترکیب گونه ای کپور نقره ای ، کپور و آمور می تواند تا ده درصد افزایش یا کاهش یابد.

طول دوره پرورش ماهیان گرمابی با توجه به شرایط آب وهوایی از 7-9 ماه متفاوت است.در مناطقی كه طول دوره پرورش كوتاه است بایستی بچه ماهیان با اوزان بیش از 30-40گرم به استخر معرفی گردند.ماهیان در هنگام صید بایستی دارای وزنی بیش از یك كیلوگرم داشته تا به بازار عرضه گردد.

میزان رهاسازی بچه ماهی دراستخرهای پرورشی و با هوادهی :

1- ماهی کپور نقره ای 55-50 درصد

2-ماهی کپور 25-20 درصد

3-.ماهی آمور 20-15 درصد

4-ماهی سرگنده 10-5 درصد

دراین مورد نیز ترکیب گونه ها می تواند تا ده درصد کاهش و یا افزایش یابد

روش انتخاب گونه های اصلی در پرورش

این روش یکی از روش هایی است که در بعضی از کشورهای دنیا برای پرورش ماهیان گرمابی به

کار برده می شود. در این روش با توجه به شرایط و امکانات موجود در منطقه یکی از گونه ها به عنوان

گونه اصلی انتخاب شده و بقیه ماهیان به صورت ماهیان جنبی همراه با آن پرورش داده می شوند .

به عنوان مثال اگر در منطقه ای ضایعات کشاورزی محصولاتی  مثل گندم ، جو، ذرت فراوان و ارزان

قیمت باشد می توان در آن منطقه اقدام به پرورش ماهی کپور به عنوان ماهی اصلی و بقیه ماهیان

به صورت جنبی نمود و یا ابنکه شرایط آب و هوایی منطقه و تعداد روزهای آفتابی و طول روز به حدی

کم است که نمی توان با باروری استخر را در آن انتظار داشت. با در نظر گرفتن فضای مورد نیاز برای

تغذیه ماهی کپور، می توان اقدام به پرورش آن به گونه اصلی نمود. در مناطقی که کود حیوانی فراوان

و ارزان قیمت در اختیار بوده و طول مدت روز و تعداد روزهای آفتابی در طول زمان پرورش زیاد است و

باروری طبیعی استخر به نحو مطلوب صورت می گیرد می توان از ماهی کپور نقره ای به عنوان گونه

اصلی و سایر ماهیان به عنوان ماهی جنبی استفاده کرد . در مناطقی که استخرهای پرورش ماهی

پوشیده از علف و گیاهان آبزی فراوان میشود و علوفه کاری در منطقه زیاد و ارزان است می توان اقدام

به پرورش ماهی آمور به عنوان ماهی اصلی نمود . در شرایط کشور ما از بین سه گونه ماهی فوق که

می توانند به عنوان ماهی اصلی پرورش انتخاب شوند در بعضی از مناطق می توان از ماهی کپور به

عنوان ماهی اصلی استفاده نمود. شرایط برای انتخاب ماهی آمور به عنوان گونه اصلی مناسب نبوده

و مقرون به صرفه نیست .

ماهی کپور به عنوان ماهی اصلی

تجربه نشان می دهد که با افزایش باروری استخر، تعداد ماهیان کپور نقره ای و سر گنده افزوده می شود

ولی تعداد ماهیان علفخوار ثابت می ماند و برای ماهیان جنبی یا ثانویه تلفات در نظر گرفته نمی شود.

همچنین محصول ماهیان جنبی کمی بیشتر از ماهی اصلی است. ضریب تبدیل غذایی به این معنی است

که چه مقدار غذا باید مصرف شود تا ماهی کپور یک کیلو افزایش وزن پیدا کند. بنابراین برای محاسبه میزان

غذای لازم برای رسیدن به محصول برنامه ریزی شده ماهی کپور باید وزن محصول یا بازده خالص هر گونه

ماهی از تفاوت وزن اولیه آن هنگام رها کردن در استخر با وزن نهایی آن به دست می آید. برای مثال اگر

600 قطعه ماهی کپور 10 گرمی در استخر رها شده باشد ، وزن اولیه آنها برابر با 6000=10*600 گرم

وزن نهایی آنها نیز 1200 گرم می باشد. بنابراین وزن خالص ماهی برابر با 1100=10-1200کیلوگرم است.

660000=1100*600گرم معادل 660كیلوگرم

با توجه به اینكه ضریب تبدیل خوراك را 3 در نظر می گیرند بنابراین میزان كل خوراك مورد نیاز 1980كیلوگرم

برای تولید 660 كیلوگرم ماهی كپور مورد نیاز است.

باید توجه داشت که در پرورش نیمه متراکم به ماهیان جنبی یا ثانویه غذا داده نمی شود .

وزن نهایی ماهیان مذکور نیز بدین صورت در نظر گرفته می شود :

1-کپور معمولی 1000-1200 گرم

2-سرگنده 1200-1400 گرم

3-علفخوار 800-1200 گرم

4- کپورنقره ای 800-1000 گرم

ماهی کپور نقره ای بعنوان ماهی اصلی

در این روش از ماهی کپور فقط برای به هم زدن گل کف استخرو گل آلود نمودن آب یا همیاری آن دراستخر

استفاده می شود. میزان کود لازم برای فصل پرورش محاسبه و به تعداد هفته های موجود در فصل پرورش

تقسیم می شود. کود دهی هر هفته انجام می پذیرد. اگر در طول فصل پرورش در هر هکتار از استخر

300-500 قطعه اردک را پرورش دهیم نیازی به کود دهی نیست. درپایان فصل پرورش ماهیان به اوزان زیر خواهند بود:

• کپور نقره ای 1-2/1 کیلوگرم
• کپور معمولی 8/0- 1 کیلوگرم
• کپور علفخوار 2/1 کیلوگرم
• کپور سر گنده 1-4/1 کیلوگرم

به نظر میرسد با توجه به شرایط فیزیکی و شیمیایی منابع آبی این مزرعه از روش اول یعنی گونه کپور

معمولی به عنوان گونه اصلی از توجیه اقتصادی بیشتری برخوردار می باشد. به طور کلی سر دسته

ماهیان پرورشی گرمابی ، کپور ماهیان هستند. آنها بزرگترین خوانواده ماهیان آب شیرین هستند.

90در صد ماهیان آب شیرین متعلق به این خانواده اند که 200 جنس دارند.

اصول ساخت استخر :

در هنگام ساخت استخر ابتدا بایستی موارد زیر مورد توجه قرار گیرد.

1-تهیه نقشه تپوگرافی

2-  شرایط فیزیكوشیمیائی آب دقیقاً تشریح گردد .

3- تغییرات دما هوا وآب و تغییرات دبی آب در طول سال معیین گردد .

4- مالكیت آب و زمین و راه ارتباطی مورد بررسی قرار گیرد .

5- برآورد كلی طرح و بررسی مشكلات و  تنگناها

6- بررسی تقریبی هزینه‌های ثابت و جاری و سود اقتصادی طرح

خصوصیات فیزیكو شیمیائی آب :

1- درجه حرارت بین 32-18 درجه سانتیگراد باشد كه 28-22 درجه سانتیگراد مناسبترین است .

2- PH بین 2/8 –8/6 باشد .

3- اكسیژن بین 8-6 میلی‌گرم در لیتر باشد .

4- دی‌اكسید كربن نباید زیاد باشد ، حداكثر 5 میلی گرم در لیتر

5- آهن وكلر نباید از یك میلی گرم در لیتر بیشتر باشد .

میزان شوری حدود 3 گرم در هزار خوب است

خصوصیات خاك :

1- PH در حد خنثی یا در حالت تعادل با آب باشد.

2- ازنظر پتاسیم ، فسفر و ازت غنی باشد.

3- در صورت امكان خاك سولفاته نباشد، چون باعث اسیدی شدن آب می‌شود.

4- خاك دارای رس كافی باشد.

خصوصیات كلی استخر:

1- طول بزرگ استخر شرقی‌ ـ غربی باشد.

2- شیب كف استخر از ورودی به خروجی 2 تا 3 در هزار باشد.

3- شیب كف استخر از كناره‌ها به زهكش وسط سه در هزار باشد.

4- شیب دیواره‌ها 1:4 تا 1:8 باشد، جاده روی خاكریز حدود دو متر است.

5- بین زهكش و پایه دیوار دو متر فاصله باشد.

6- شیب سطح داخلی دیواره 1:2 باشد اما در استخرهای بزرگ كه تاثیر باد زیاد است و یا در استخرهایی

كه از خاك سبك درست شده‌اند می‌توان شیب را به 1:4 تقلیل داد و شیب خارجی را 1:2 می‌گیریم.

اقدامات لازم برای ساخت استخر:

1-نقشه برداری از زمین.

2- بوته تراشی .

3- علامت گذاری برای تعیین مساحت استخر.

4- اندازه گیری و علامت گذاری برای ساختن خاكریزها .

5- جمع كردن خاك نباتی.

6- در صورت لزوم گود كردن كف استخر.

7- احداث دیواره‌ها.

8- احداث دریچه‌های ورودی و خروجی.

قسمت‌های یك مزرعه  پرورش ماهی گرمابی :

1- دیواره‌ها

2- سیستم آبرسانی و تامین آب

3- دریچه ورودی آب

4- دریچه خروجی و كانال تخلیه

5-حوضچه صید

6- سیستم هوادهی

7- ساختمان‌ها و تاسیسات جانبی

پرورش لارو تا بچه ماهی نورس در كارگاههای تكثیر وپرورش :

لاروها حدودا” 7-5 میلیمتر طول داشته كه بعد از حدود یك ماه به 4-3 سانتی‌متر و وزنی حدود 300-200

میلی‌گرم می‌رسد كه در كل با آماده سازی قبل وبعد از برداشت حدود6-5 هفته طول می‌كشد .

به این ماهیان بچه ماهیان تابستانی می‌گویند .

آماده‌سازی استخربه منظور رها سازی لارو ماهی :

1-جمع‌آوری علفهای هرز و آهك پاشی

2- شخم و دیسك زدن : به صورت كم عمق باید استخر را شخم بزنیم چون اگر عمیق شخم بزنیم

خاك حاصلخیز از دسترس خارج می‌شود .

3- كود پایه : استفاده از 5-3 تن كود گاوی در هكتار و بعد از آبگیری به ترتیب 70 و 30 كیلوگرم كود

نیتراته و فسفاته در هر هكتار .

4- آبگیری از یك منبع مطمئن و سالم : نیمی از استخر را 6-5 روز قبل از انتقال لارو آبگیری می‌كنیم

آبگیری باید سریع باشد تا از تجمع موجودات موذی جلوگیری شود .

5- در صورت امكان ایجاد سدی برای جلوگیری از ورود مار و قورباغه

6-سمپاشی استخر : استفاده از سمومی مانند تری‌كلروفن ، فلیبول ، مازوتن با مقدار مصرف

ppm 1-5/0 (نیم تا یك گرم در یك متر مكعب ) . این سموم كلادوسرها و كوپه‌پودها را در عرض 24-16

ساعت می‌كشد در حالیكه بر روی روتیفرها تاثیری ندارد . در ضمن وجود 100 عدد سیكلوپس در هر لیتر

آب استخر باعث نابودی 95-90 درصد لاروها می‌شود .

انتقال لارو :

1- انتقال لارو از سالن انكوباسیون زمانی است كه لارو به تغذیه فعال افتاده و رنگ آن كاملاً سیاه شده است .

2- هرگونه جابجائی در هوای خنك صبح باید صورت گیرد .

3-لاروها در محلهای ساكن و آرام  و دور از دیواره و با رعایت همدمائی وارد استخر گردند.

4- كشت لارو 7-6  روز بعد از كود دهی باید صورت گیرد زیرا اكسیژن محلول برای تجزیه كود بكار می‌رود

و از روز پنجم به بعد دوباره اكسین افزایش می‌یابد .

5- تركم كشت 3-2 میلیون در هكتار می‌باشد . اما باید توجه داشت كه در استخرهای بزرگ این تراكم كم می‌شود .

تغذیه لاروها :

مناسب‌ترین غذا در اوایل تغذیه روتیفر و پارامسی می‌باشد .

در روزهای 4-1 بعد از كشت لارو بعلت وجود كیسه زرده احتیاج به غذادهی نیست  اما برای آشنائی لارو

با طعم و بوی غذا و فراگیری نحوه پیدا كردن غذا از غذای دستی استفاده می‌كنیم . یكی از علل مرگ و

میر بچه ماهیان كمبود غذای مناسب می‌باشد .

در كل از روز دوم غذادهی را آغاز می‌كنیم كه این غذا باید 50-40 درصد پروتئین داشته باشد كه می‌توان از

قسمتهای مساوی آرد گندم ، آرد سویا ، پودر ماهی و پودر گوشت استفاده كرد و باید بصورت آرد ریز 2/0 –1/0

میلی‌متری در كناره‌های استخر پاشیده شود . بعد از 12-10 روز از كشت بچه ماهیان و وقتی كه شروع به

شنای دسته جمعی كردند می‌توان بتدریج برای غذادهی از تشتك پلاستیكی استفاده كرد .

مقدار غذا بستگی به فراوانی زئوپلانكتونها ، نوع استخر و همچنین درصد بقا و سن نوزادها دارد كه بطور

متوسط می‌توان از  5/1 – 1 كیلوگرم غذا در 3-2 وعده استفاده كرد كه با افزایش سن این مقدار افزایش

می‌یابد . غذا را باید پشت به باد در استخر پخش كرد .

در ضمن در غذا می‌توان از كنجاله سویا ، روغن سویا ‌، شیر خشك وانواع مكملهای معدنی و ویتامینی

استفاده كرد . در ضمن استفاده زیاد از آرد سویا باعث كمبود ویتامین  A می‌شود .

اگر اندازه غذا درشت باشد ماهی چندین بار برای گرفتن غذا حمله می‌كند كه این كار بعلت مصرف بیش ازحد

انرژی برای بچه ماهی بسیار خطرناك است . بنابراین اتلاف انرژی موجب مرگ ومیر انبوه در هفته اول می‌شود . ( بسیار مهم )

یكی از بهترین غذاها برای تغذیه ابتدائی شیرابه سویا است كه می‌توان 60-30 كیلوگرم سویا را به مدت

8-7 ساعت در آب خیساند و بعد به كمك چرخ‌گوشت آن را چرخ و شیرابه سفید آن را در 3-2 نوبت به ماهی داد .

5 روز بعد از كشت لارو می‌توان از 5/1-1 تن كود گاوی استفاده كرد تا به تدریج غذاهای طبیعی در استخر بارور شود .

صید :

بعد از اینكه وزن بچه‌ماهیان به 300 میلی‌گرم و اندازه‌ای معادل 3-2 سانتیمتر رسید آنها را صید و به

استخرهای پرورش ماهی انگشت قد منتقل می‌كنند . البته در خیلی از مزارع در صورت تراكم بالا

مقداری از بچه‌ماهیان نورس را صید كرده ، تراكم را كاهش داده و در همان استخر پرورش ماهی

انگشت‌قد را ادامه می‌دهند .در كل برای صید حداقل یك روز قطع غذای دستی لازم است ولی

در استخرهای بزرگ قطع غذا باید بتدریج و طی چند روز انجام

پرورش بچه ماهیان انگشت ‌قد :

در این مرحله بچه ‌ماهی تابستانی را به مدت 5-3 ماه دیگر پرورش می‌دهند تا به طولی حدود 20-8

ساتیمتر برسد به این ماهیان بچه‌ ماهیان انگشت‌ قد می‌ گویند .

اصول آماده سازی استخر پرورش بچه ‌ماهیان انگشت ‌قد مانند بچه‌ ماهیان نورس است فقط

سمپاشی در این استخرها صورت نمی‌ گیرد .

مدت زمان آبگیری بهتر است12-10 روز باشد و 10 روز بعد از آبگیری كامل رهاسازی صورت می‌گیرد

ودر این بین در صورت وجود انگل لرنه‌آ بعلت عدم وجود ماهی این انگل از بین می‌رود .

می‌توان از تراكم 100-50 هزار در هر هكتار استفاده كرد .

استفاده بیش از حد از غذای دستی باعث چاقی غیر طبیعی ماهی و حساس شدن نسبت به

بیماریها بخصوص در فصل سرما می‌شود .

5/1-1 درصد وزن واقعی كپور ماهیان غذا داده می‌شود .

هرسه هفته از محلهای تغذیه آنها بازدید شود و جابجائی در محل آخور ماهی آمور ایجاد شود.

شكم ماهی از پهلو فشار داده شود : رنگ تیره (غذای طبیعی ) ، رنگ خاكستری روشن (غذای دستی )

اگر مقدار غذای دستی زیاد بود ( رنگ روشن ) باید پروتئین جیره را زیاد كنیم  .

 محاسن استخرهای خاكی كوچك :

1-حدود %50 از حوضچه كم عمق بوده و جای مناسبی برای زندگی و تغذیه بچه ماهیان است .

2-فضا و سطح مناسبی برای رشد فیتوپلانكتونها و زئوپلانكتونها ست .

3-حوضچه‌ها را می‌توان به راحتی خشك و ضدعفونی كرد .

4- در حوضچه‌ها می‌توان به راحتی حمام‌های ضدعفونی را انجام داد .

5- بچه ماهیان را همواره مد نظر و كنترل قرارداد .

6- در صورت نیاز به آسانی می‌توان به وسیله صید از تراكم آنها كاست .

7- تغذیه دستی به آسانی صورت می‌گیرد .

8- تنها اشكال آن هزینه بالای ساخت آن است .

 تغذیه ماهی كپور :

برای تغذیه كپور می‌توان از گندم ، ذرت ، جو ، سبوس گندم و برنج، انواع كنجاله‌ها ،

ضایعات كشتارگاهی ، ضایعات نان و … استفاده كرد .

% 3  * تعداد كل ماهی كپور  * وزن متوسط ماهی كپور = مقدار غذای روزانه

تغذیه ماهی آمور :

برای تغذیه آمور می‌توان از شبدر ، یونجه ، سورگوم ، انواع گیاهان خوش‌خوراك استفاده كرد .

برای تغذیه آمور روزانه 45-35 درصد وزن آمور غذادهی صورت گیرد

تغذیه ماهی فیتوفاگ وبیگ‌هد :

تغذیه این ماهیان باید با غذای طبیعی انجام شود كه برای تكثیر این غذاها ازكوددهی استفاده كنیم .

شرایط غذا دهی :

1-تغذیه ماهیان با افزایش دمای آب افزایش می‌یابد و بهترین دما 28 –22 درجه سانتی‌گراد می‌باشد .

2-غذا دادن به آمور باید یك تا دو ساعت قبل از كپور صورت گیرد .

3- اندازه‌های دانه غذا یا پلت باید متناسب با اندازه دهان ماهی باشد .

4-غذا در زمان و مكان معین به ماهی داده شود .

5- تغذیه در موقعی صورت گیرد كه اكسیژن محلول آب در حد بالائی است .

6- اگر از گندم وجو استفاده می‌شود بهتر است آن را به مدت 7 ساعت در آب خیسانده و پهن كردن در

لابلای كیسه كنفی ( گونی ) پس از جوانه زدن مصرف كرد .

7- سبوس زیاد به دستگاه گوارش آسیب رسانده و  موجب پاره شدن جداره آن می‌گردد .

8- دانه حبوبات را باید پخت .

9- ملاس چغندر را می‌توان به عنوان منبع انرژی بكار برد .

10 –بنتونیت توس ارت خاوران را می‌توان به میزان 3-2 درصد در غذا و به صورت متناوب 2تن در كل دوره در استخر بكار برد .